Laudacja Piotra dla Jana Slaskiego (nagroda In memoriam)

Profesor Jan Ludwik Slaski zmarły 15 czerwca br. należał do grona komparatystów, których kompetencje w różnych obszarach językowych i różnych literaturach określanych umownie jako narodowe nie ustępowały w niczym kompetencjom historyków i krytyków działających na jednej tylko, najczęściej ojczystej niwie. Jan Slaski był w równiej mierze polonistą, co italianistą i hungarystą. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim, w niełatwych latach i niełatwych okolicznościach, zważywszy na
fakt, iż jego ojciec był posłem i senatorem II RP i ofiarą zbrodni katyńskiej. Późniejsza droga zawodowa zawiodła go m.i n. do Budapesztu i Florencji, gdzie w latach 60-ych ubiegłego stulecia pracował jako lektor języka polskiego. Długotrwały kontakt, można być rzec zażyłość z rzeczywistością i codziennością tych obu krajów, a także możliwość spokojnych, niespiesznych kwerend archiwalnych i kontakty z tamtejszymi uczonymi definitywnie ukształtowały zainteresowania naukowe profesora Slaskiego. Przez wiele lat – od r. 1960 do r. 1994 – wykładał na warszawskiej polonistyce, zaś w r. 1994 został powołany „per chiara fama” na stanowisko profesora zwyczajnego na Uniwersytecie Padewskim, gdzie pozostał aż do emerytury w roku 2006.

Jako badacz związków literackich polsko-włoskich, prof. Slaski był godnym kontynuatorem takich uczonych jak Henryk Barycz, Roman Pollak czy Tadeusz Ulewicz. Jego specjalizacją badawczą stała się literatura i kultura okresu renesansu i baroku czyli czasów, kiedy relacje polsko-włoskie były wyjątkowo znaczące (nie tylko zresztą w sferze ściśle literackiej czy artystycznej, pamiętajmy, że w Polsce znajdowali wówczas schronienie i pole do działania włoscy dysydenci religijni, a niektóre idee polityczne rodem z Italii znajdowały tu podatny grunt). W tej perspektywie ważne okazywały się kompetencje hungarystyczne Jana Slaskiego – Węgry, przeżywające wtedy okres rozkwitu, były ważnym „pośrednikiem” na drodze nie tylko materialnej, ale i duchowej łączącej Włochy z państwem polsko-litewskim. Od razu też warto zaznaczyć, że studia prof. Slaskiego wskazywały na to, że związki polsko-włoskie trudno rozpatrywać wyłącznie w perspektywie „bilateralnej”, bez uwzględnienia owych „pośredników”, czy to węgierskich, czy to niemieckich.

Patrząc na dorobek naukowy prof. Slaskiego można łatwo dostrzec, że najchętniej wyrażał on się w „małych formach”. Nie oznacza to, że podejmowana w nich problematyka należała do prostych, wręcz przeciwnie. Często rozwiązanie pozornie drobnego problemu wymaga dużej erudycji i świetnej orientacji w otaczającym kontekście kulturowym – właśnie w tym prof. Slaski celował i tego rodzaju prace sobie upodobał. Ukazywały się one regularnie przez kilkadziesiąt lat w periodykach polskich i włoskich, w opracowaniach zbiorowych i w materiałach pokonferencyjnych. Przez kilkadziesiąt lat również prof. Slaski regularnie informował polskich badaczy o tym, co się działo w świecie akademickim Włoch i Węgier. Do dzisiaj są te teksty prawdziwą kopalnią wiedzy i konkretnych, punktowych informacji trudnych do odnalezienia w konwencjonalnych kwerendach. Oczywiście, w dorobku prof. Slaskiego są i inne prace: od redakcji naukowej większych tomów zbiorowych po edycje krytyczne rzadkich tekstów. Biogram w Wikipedii – do której wszyscy chętnie zaglądamy, chociaż nie zawsze chętnie się do tego przyznajemy – cytuje tylko niektóre z
nich. Wystarczy jednak sięgnąć do katalogu Biblioteki Narodowej, do Nukatu, czyli zbiorczego katalogu polskich bibliotek naukowych, lub do włoskiego zbiorczego katalogu Servizio Bibliotecario Nazionale, aby zorientować się w bogactwie i różnorodności tego dorobku. Bibliografia prac prof. Slaskiego zamieszczona w tomie dedykowanych mu studiów liczy ponad 250 pozycji.

W całe swojej pracy prof. Slaski stawiał na badania oparte na solidnych podstawach źródłowych, na sumiennym ich rozpoznaniu i na sumiennej interpretacji. Unikał formułowania łatwych i pozornie atrakcyjnych hipotez, unikał syntez opartych na nikłych podstawach. W swojej pracy nie zabiegał także o łatwy poklask, nie uczestniczył w rozmaitych intrygach i rozgrywkach środowiska naukowego, czy to polskiego, czy to włoskiego, w którym spędził ostatnie lata aktywności zawodowej. Pomimo to, a może właśnie dlatego, środowisko doceniło jego wkład w rozwój badań nad tematyką, jaką podejmował, a wyrazem tego stał się wspomniany już, pokaźny tom studiów, jaki zadedykowało mu kilkudziesięciu włoskich hungarystów, polonistów i slawistów, opublikowany w Padwie w r. 2005 pod prostym tytułem Per Jan Slaski – „Dla Jana Slaskiego”. Problemami środowiska, i w Polsce i we Włoszech, prof. Slaski interesował się zresztą bardzo żywo do końca swoich dni, także wówczas gdy jego kontakty z kolegami ograniczały się głównie do rozmów telefonicznych. Na zawsze też pozostał związany z włoską Polonią. Jego odejście zamknęło znaczący rozdział w
dziejach badań nad polsko-włoskimi „powinowactwami”, by zacytować tu określenie innego wybitnego komparatysty, Mieczysława Brahmera. Przyznawana dzisiaj nagroda jest skromnym dowodem uznania dla trwałego wkładu, jaki prace prof. Slaskiego wniosły do relacji polsko-włoskich.